بررسی آگاهی آرمانی شعر أمل دنقل و اسماعیل شاهرودی بر مبنای نظریة ساختارگرایی تکوینی لوسین گلدمن

جامعه شناسی ادبیات، شاخه ای از علوم اجتماعی است که می خواهد جوهر اجتماعی آثار ادبی را واکاوی کند. در نظریۀ «ساختارگرایی تکوینی»، لوسین گلدمن ساخت های آثار ادبی را به مکانیسم های گروهی اجتماعی، در لحظۀ تاریخی مشخصی پیوند می زند. به ادعای وی، ادبیات بازتاب «بیشینۀ آگاهی ممکن» (آگاهی آرمانی) یا بخش غیرواقعی آگاهی جمعی گروه های اجتماعی است. شعر معاصر عربی و فارسی نیز با طرح مسائل کلان انسانی و گرایش به ارزش های جمعی و فردی، نواندیشی تفکیک ناپذیری را تجربه کرد. أمل دنقل مصری و اسماعیل شاهرودی ایرانی، ازجمله شاعران اجتماعی اند که با بنای آرمان شهر، تقابل میان آگاهی آرمانی و واقعیت های موجود در بستر سیاسی ـ اجتماعی مصر و ایران را به چالش کشیدند. یکی از رایج ترین روش های دو شاعر برای پیشبرد اهداف اصلاح طلبانه و همسویی مردم با ایدئال های مدنظرشان، آرمان سازی از قهرمان است. مهم ترین مؤلفه هایی که در این مقاله ضمن بررسی نظریۀ گلدمن و تأثیر زیرساخت های سیاسی ـ اجتماعی مصر و ایران مورد توجه قرار گرفته اند، عبارتند از: همسانی دنقل و شاهرودی در آگاهی آرمانی؛ تقابل آرمانی؛ و تزلزل در آرمان خواهی. نتیجۀ به دست آمده نشان می دهد که بخش چشمگیری از آرمان های آنها به ارزش های میهن پرستانه بازمی گردد. تقابل های موجود، بیانگر تفاوت در خط سیر فکری و عاطفی آنها و تزلزل در آرمان خواهی، محصول ناامیدی شان از تحقق آگاهی آرمانی است.